STAL NIERDZEWNA - OD PRZEMYSŁU DO DESIGNU
Przedmioty wykonane ze stali nierdzewnej otaczają nas z każdej strony. Materiał ten wykorzystuje się w budownictwie, przemyśle spożywczym, chirurgii, a także w projektach przedmiotów codziennego użytku. Skąd taka popularność i wielofunkcyjność stali nierdzewnej? Czym charakteryzuje się ten materiał? Co sprawia, że coraz więcej projektantów sięga po stal nierdzewną, wykorzystując ją niemal do wszystkich celów?
Stal nierdzewna - co to takiego?
Mimo powszechności stali nierdzewnej w naszym życiu, rzadko kiedy zastanawiamy się - co to właściwie jest? Otóż jest to specjalny stop stali zawierający co najmniej 12% chromu, najczęściej z domieszką innych metali (np. niklu czy molibdenu), charakteryzujący się bardzo dużą wytrzymałością oraz odpornością na korozję. Stal nierdzewna nie zmienia swojego wyglądu ani właściwości pod wpływem czynników atmosferycznych, temperatury, gazów czy kwasów - można powiedzieć, że jest niezniszczalna! Odpowiedzialny jest za to właśnie chrom, który w kontakcie z tlenem tworzy na powierzchni metalu tzw. "pasywną warstwę", posiadającą właściwości ochronne oraz zdolność samoczynnego odbudowywania pod wpływem tlenu z powietrza albo z wody. Dzięki temu na stalowych powierzchniach nie zachodzą reakcje chemiczne, prowadzące do korozji.
Trochę historii
Wydawać by się mogło, że stal nierdzewna, podobnie jak szkło, jest materiałem znanym od wieków. Otóż nie! Jest to jeden z wielu wynalazków przełomu XIX i XX wieku, biorących swój początek z fenomenalnego rozwoju przemysłowego tego czasu. Już w 1821 r. francuski metalurg Pierre Bethier odkrył, że stop żelaza i chromu posiada niezwykłą właściwość - odporny jest na korodujące działanie kwaśnych substancji. Zauważył, iż doskonałym przeznaczeniem takiego metalu byłaby produkcja sztućców, które przecież nieustannie narażone są na kontakt z kwasami, zawartymi w artykułach spożywczych. Jednak rozwój technologii metalurgicznych przez długi czas nie pozwalał na wprowadzenie stopów żelaza i chromu do produkcji - otrzymywany materiał był zbyt kruchy. Dzięki nowym metodom obróbki metali oraz odkryciom naukowym dopiero pod koniec XIX wieku możliwe stało się uzyskanie trwalszych stopów chromowych. Kilka lat zajęło udoskonalenie technik produkcji - aż w 1908 r. w niemieckiej kompanii jachtowej Friedricha Kruppa powstał pierwszy w historii statek o kadłubie wykonanym w całości ze stali nierdzewnej. Statek ten, o dumnej nazwie Germania i niebagatelnej wadze 366 ton, był pierwszą ważną realizacją z tego materiału. Cztery lata później inżynierowie firmy Kruppa, Benno Strauss i Eduard Maurer opatentowali stop stali, chromu i niklu jako stal austenityczną. Nazwa "stal nierdzewna" pojawiła się natomiast nieco później, bo w 1913 roku. Użyta została przez angielskiego inżyniera Harry'ego Brearley'a na określenie odkrytej przez siebie mieszanki żelaza, węgla i chromu, odpornej na działanie octu i soku z cytryny. Stop ten, w odróżnieniu od stali austenitycznej, posiada nieco inny skład oraz właściwości i określany jest jako stal martenzytyczna.
Rodzaje stali
Dziś wyróżnia się cztery główne typy stali: austenityczną z domieszką niklu, ferrytyczną ze zwiększoną ilością żelaza, martenzytyczną z dodatkiem węgla oraz Duplex, z mikrostrukturą ferrytyczno-austeniczną. Obecnie ocenia się, że w zakresie tych typów istnieje około 150 odmian stali nierdzewnej. Różnią się składem chemicznym, a co za tym idzie: twardością, stopniem odporności na określone substancje chemiczne, parametrami wytrzymałości, ciągliwości czy sprężystości. Istnieją gatunki przeznaczone wyłącznie do budownictwa, przemysłu browarniczego czy instalacji gazowych. Jednak najpopularniejszym typem, obejmującym 70% produkcji stali nierdzewnej, jest stal austenityczna, czyli chromowo-niklowa. Właśnie do tej kategorii należy stal nierdzewna 18/10, z którą mamy najczęściej do czynienia, wykorzystywana jest bowiem do produkcji sprzętów codziennego użytku, jak garnki, misy, noże, kosze naśmieci, kuchenne pojemniki i wiele, wiele innych. Co kryje się za tajemniczym oznaczeniem 18/10? Otóż mówi nam ono o zawartości chromu (18%) i niklu (10%) w stopie metalu. Tego typu stal uważana jest za odmianę szlachetną - charakteryzuje się optymalnymi właściwościami fizycznymi. Obecność niklu wpływa na zwiększenie odporności na korozje oraz sprawia, że obróbka takiej stali jest dużo łatwiejsza. Zachowując wysoką twardość, stal 18/10 posiada dobrą plastyczność i ciągliwość, dzięki czemu możliwe jest jej walcowanie, prasowanie i wytłaczanie. Dlatego też stworzyć można z niej niemal wszystko!
Stal nierdzewna na co dzień - zalety
Obecnie większość renomowanych firm, oferujących nam najwyższej jakości garnki (Fissler, Silit), noże (Zwilling) czy kuchenne i łazienkowe akcesoria (Blomus, Zack, Menu) wykorzystuje do ich produkcji stal nierdzewną 18/10. Skąd taka popularność tego materiału w przedmiotach codziennego użytku? Istnieje wiele powodów.
Higiena
Niezwykła gładkość powierzchni stali nierdzewnej sprawia, że jest ona doskonale higieniczna i antybakteryjna. Samonaprawiająca się powłoka z tlenków chromu uniemożliwia szkodliwym substancjom i bakteriom wnikanie w materiał i rozprzestrzenianie się. Ochronna powłoka sprawia także, iż stal nierdzewna nie wydziela szkodliwych związków chemicznych, ani niepożądanych zapachów. Dlatego jest doskonałym materiałem do produkcji naczyń i akcesoriów, mających kontakt z pożywieniem. Jest bowiem całkowicie neutralna dla przechowywanych produktów, nie wpływa na ich smak i zapach. Dzięki temu pozwala zachować długo świeżość potraw i produktów spożywczych. Równie dobrze stal nierdzewna sprawdza się w produkcji akcesoriów łazienkowych, które narażone są na nieustanny kontakt z wodą i detergentami. Dzięki swojej odporności na wodę i substancje chemiczne, materiał ten nie ulega zniszczeniu pod ich wpływem i pozwala zachować pełną higienę.
Łatwość czyszczenia
Przedmioty domowego użytku, wykonane ze stali nierdzewnej, dzięki gładkim, odpornym powierzchniom, nie przysparzają żadnych problemów przy czyszczeniu. Wynika to z prostego faktu, iż kurz czy resztki potraw nie dostają się nigdy do struktury metalu, a jedynie osiadają na powierzchni. Dlatego nawet przetarcie zwykłą wilgotną szmatką pozwala przywrócić stalowe pojemniki czy akcesoria do pierwotnego wyglądu. Garnki i inne naczynia ze stali nierdzewnej można bez obaw myć w zmywarce (pod warunkiem, że nie jest to stal polerowana, która może ulec zarysowaniu). Dzięki gładkiej i wytrzymałej powierzchni stali nierdzewnej nie tylko mamy pewność, że resztki potraw odejdą bez trudu, ale także nie musimy bać się, że detergenty i temperatura zniszczą powłokę naczynia.
Trwałość
Stal nierdzewna 18/10 jest materiałem o wysokiej trwałości i wytrzymałości. Jest odporna na zarysowania i obicia, nie odkształca się pod wpływem temperatury. Nie ulega korozji pod wpływem wody i kwaśnych substancji, zawartych w warzywach i owocach. Dlatego też akcesoria kuchenne, których używa się nawet codziennie, mogą przez wiele lat zachować swój pierwotny wygląd i funkcjonalność. Inwestując raz w pojemniki, garnki czy narzędzia kuchenne ze stali nierdzewnej, mamy gwarancję, że będą służyć nam latami.
Ekologia
Stal nierdzewna, jako materiał szlachetny, poddawana jest całkowicie procesowi recyklingu. Do jej wytapiania w ok. 70% wykorzystywane są materiały wtórne, uzyskane ze złomu stali. Bowiem nawet po wielu latach użytkowania stal nierdzewna nie traci swoich właściwości, nadaje się więc do ponownego przetopienia. Materiał ten jest zatem wyjątkowo ekologiczny i korzystny dla środowiska - obecnie coraz więcej producentów dba o ten istotny aspekt.
Estetyka
Materiał ten posiada nieskończone możliwości estetyczne. Dzięki stosunkowo prostej obróbce, można kształtować ją na wiele sposobów - od cieniutkiej blachy do grubych elementów toczonych. Bez problemu można wycinać w niej wzory, tworząc przedmioty delikatne i ażurowe. Można nadawać jej różnego rodzaju faktury i dowolnie formować.
Na estetykę stalowych przedmiotów codziennego użytku ogromny wpływ ma też rodzaj wykończenia stali. To właśnie wykończenie jest swoistą etykietą jakości i wizytówką producenta. Właściwe technologie wykończeń pozwalają nadać przedmiotom ze stali nierdzewnej bardzo różnorodny charakter.
Efekt lustrzanego połysku uzyskuje się za pomocą polerowania - zarówno mechanicznego, jak i elektrochemicznego. Profesjonalnie wypolerowana, gładka i odbijająca światło powierzchnia stalowych przedmiotów prezentuje się niezwykle efektownie w naszych wnętrzach. Doskonale nadaje się do produkcji garnków, tac, mis na owoce czy przyborów do gotowania. By docenić efekt lustrzanego połysku stali, można spojrzeć chociażby na niektóre z produktów marki Alessi, jak np. tester do oliwy Taste-huille.
Innym sposobem wykończenia jest szczotkowanie stali. Zabieg taki pozwala wydobyć teksturę stali i nadać jej elegancką matowość. W zależności od użytych środków i technologii, efekt może być bardzo zróżnicowany - od delikatnego satynowego zmatowienia do bardziej surowych faktur o industrialnym charakterze. Takie wykończenie dodaje materiałowi elegancji i wyrafinowania, dlatego też często ze szczotkowanej stali wykonuje się elementy dekoracji wnętrz, jak świeczniki, ramki na zdjęcia, podpórki do książek. Świetnej jakości wyrobami ze stali szczotkowanej poszczycić się może firma Blomus - wystarczy spojrzeć na świecznik Ribera czy lustro ścienne Muro.
Zarówno jeden jak i drugi sposób wykończania stalowych powierzchni nie wpływa na właściwości metalu, który zachowuje ochronną powłokę i gładkość. Są to zabiegi czysto dekoracyjne, dzięki którym osiągnąć można estetyczną różnorodność. I to właśnie jest jedną z ważniejszych przyczyn sięgania po stal nierdzewną przez najbardziej znanych projektantów.
Bez przesady można powiedzieć, że stal nierdzewna to materiał najdoskonalszy z możliwych przy produkcji przedmiotów codziennego użytku. Wygodny i niedrogi w obróbce, ekologiczny, higieniczny i trwały. Jak żaden inny, pozwala nie tylko na stworzenie produktów o najwyższej jakości i funkcjonalności, ale także o zaskakującej, wyrafinowanej estetyce. Na pewno pierwsi inżynierowie, posługujący się stalą nierdzewną na początku XX wieku, nie przewidzieli wagi swojego odkrycia dla przyszłych pokoleń w tak wielu dziedzinach!
