Mała czarna... kawa. Sprawdź, co wiesz i dowiedz się więcej!

Prapoczątki kawy...

Co wspólnego z kawą mają kozy?

Legenda głosi, iż wyjątkowe właściwości kawy odkryte zostały dzięki... kozom. Etiopski pasterz o imieniu Kaldi miał zauważyć niezwykłe pobudzenie kóz ze swojego stada, co skłoniło go do spróbowania owoców, zjadanych przez zwierzęta. W ten sposób odkrył wyjątkowe właściwości pobudzające kawowych ziaren. Istnieje także inna legendarna historia, przypisująca odkrycie ożywczego działania kawy etiopskim mnichom, którzy stosować mieli wywar z jej nasion, by wytrzymać długie godziny nocnych modlitw. Jak to bywa z legendami trudno powiedzieć, na ile ich materia jest bliska rzeczywistości.

Świadome uprawianie krzewów kawowca rozpoczęto na terenie Jemenu, gdzie także po raz pierwszy zastosowano proces palenia ziaren kawy.

Etiopia, Jemen i Imperium Osmańskie

Faktem jest jednak, iż to właśnie w Etiopii poszukiwać trzeba prapoczątków tego szlachetnego napoju. Prawdopodobnie już w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą ludność tych terenów spożywała wywary z owoców kawowca, by zmobilizować siły przed walkami plemiennymi.

Obecnie jedne z najlepszych gatunków kawy pochodzą właśnie z Jemenu, gdzie krzewy kawowca uprawiane są na górskich terenach, nawet na wysokości 3 tys. m n.p.m. Wynalazcami napoju, który dziś spożywamy, byli więc Arabowie. To właśnie kultura arabska wypracowała metody preparowania i parzenia kawy, które znamy do dziś. Odpowiedzialna jest także zapewne za nazwę napoju. Arabskie określenie kahva, oznaczające zarówno kawę, jak i wino, w podobnym brzemieniu rozpowszechniło się na całym Bliskim Wschodzie i w Europie. Podboje arabskie w XV w., obejmujące tereny Bliskiego Wschódu, sprawiły, iż napój ten wraz z najeźdźcami zdobywał kolejne bastiony. W XVII w. Imperium Osmańskie stało się największym kawowym mocarstwem - i właśnie dzięki Turkom kawa dotarła na kontynent europejski.

Kawa zdobywa Europę i inne kontynenty

Znana powszechnie legenda głosi, iż to naród polski odegrał w rozpowszechnianiu się kawy w Europie pierwszoplanową rolę. Otóż po zwycięstwie Sobieskiego pod Wiedniem, w 1683 r., uciekający najeźdźcy tureccy mieli porzucić duże zapasy kawy, z których skorzystał Jerzy Franciszek Kulczycki, zakładając w Wiedniu pierwszą kawiarnię o nazwie "Zur Blaue Flasche". Niewątpliwie kawiarnia Kulczyckiego miała wielkie znaczenie, ale już dużo wcześniej na wyspach brytyjskich i kontynencie europejskim powstawały tzw. kafehauzy, zakładane przeważnie przez osoby pochodzenia tureckiego - tylko ta nacja bowiem znała ówcześnie tajniki parzenia tego napoju. W eksplozji kawiarnictwa przodował naród brytyjski - do 1671 r. w Anglii działało już 3000 kawiarni. W Polsce kawa parzona zyskała popularność dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku.

Początkowo napój elitarny, już w XVIII wieku kawa rozpowszechniła się wśród szerokiej rzeszy społeczeństwa. W Polsce propagowały ją nie tylko znane osobistości, ale i prasa codzienna. Wraz z upowszechnieniem zwyczaju picia kawy, narodziła się cała kultura z nią związana. Manufaktury fajansu i porcelany produkować zaczęły kawowe serwisy, w powszechnym dostępie pojawiły się różne rodzaje kawy - smakosze zaczęli zwracać uwagę na najdrobniejsze smakowe niuanse. Do kawy zaczęto dodawać mleko, śmietanę, cukier, wschodnie przyprawy czy alkohole. Kawiarnie w ciągu XVIII i XIX wieku stawały się coraz popularniejszym miejscem spotkań, chociaż wśród zamożnego polskiego ziemiaństwa ogromną rolę odgrywało spożywanie kawy w domu. Przez pewien czas istniał nawet specjalny zawód "kawiarki", czyli wykwalifikowanej osoby, zatrudnianej do parzenia i podawania kawy w pańskich dworach. Nie było to proste zadanie: kawę taką, kupowaną w stanie surowym, należało najpierw umiejętnie uprażyć i zmielić, dopiero potem można było przystąpić do parzenia. Z czasem rynek kawowy rozwinął się na tyle, że można było kupić już kawę paloną. W sklepach pojawiać zaczęły się także puszki z kawą mieloną, wyprodukowane po raz pierwszy w 1878 r. w Stanach Zjednoczonych. W użycie weszły różnego rodzaju przyrządy do parzenia kawy, akcesoria do jej przygotowywania i przechowywania. 

W tym samym czasie europejskie stół podbijała też porcelana. Z miłości do niej wzięły się specjalne filiżanki do kawy – te zrobione z porcelany długo trzymają temperaturę, dzięki czemu ulubiony napar pozostaje długo gorący, a wąski kształt czaszy sprawia, że zawartość wolniej paruje. Więcej o historii porcelany dowiecie się z Magazynu: Porcelana. Sekret pilnie strzeżony.

Tajemnice kawowych ziaren

Arabica i Robusta

Musimy zdawać sobie sprawę, iż istnieją tylko dwa gatunki kawy, uprawiane przemysłowo: Arabica i Robusta. Arabica to legendarna kawa, rosnąca dziko jedynie na terenie Etiopii, którą świadomie uprawiać zaczęto w Jemenie. Jej plantacje wymagają szczególnych warunków - najlepiej rośnie na terenach górskich (im wyżej, tym lepsze posiada właściwości smakowe). Jest to gatunek bardzo delikatny, podatny na zmiany klimatyczne, choroby i szkodniki. Często na plantacjach Arabiki sadzi się dodatkowo wysokie rośliny, jak bananowce, palmy, bambusy - chronią one delikatne kawowce przed zbyt silnym słońcem.

Arabica zawiera stosunkowo mało kofeiny (1 - 1,7%)

Jej uprawa rozprzestrzeniona została przede wszystkim na terenie Afryki i Ameryki Południowej, stanowi 70% kawowych plantacji. Ziarna Arabiki charakteryzują się harmonijnym, szlachetnym smakiem i mocnym aromatem, często o nucie korzennej bądź czekoladowej. Właściwości smakowe Arabiki zależą od wielu czynników: od jej rodzaju (istnieją ich setki, najpopularniejsze to Arabica Typica i Arabica Bourbon), wysokości położenia plantacji, warunków klimatycznych, a także od sposobu i długości palenia.

Drugim typem kawy jest Robusta. Jest to gatunek, odkryty dopiero w XIX wieku, który nie wymaga takiej troskliwości, jak Arabica. Robusta rośnie szybciej, jest odporna na choroby, dobrze znosi zmiany klimatyczne. Uprawiać ją można w niższych partiach gór, a nawet na nizinach. Największe plantacje Robusty znajdują się w Wietnamie, Ugandzie i Kamerunie.

Zawartość kofeiny w ziarnach Robusty to 2 - 4,5%

Niestety, ziarna Robusty charakteryzują się o wiele gorszymi właściwościami smakowymi - są gorzkawe i ostre. Jako gatunek mniej szlachetny, dlatego Robusta jest trzykrotnie tańsza od Arabiki. Gotowe kawy mielone, dostępne w naszych sklepach, to przeważnie mieszanki obu typów - Robusta dodawana jest często, by zwiększyć zawartość kofeiny w napoju.