Porcelana. Sekret pilnie strzeżony

Jak powszechnie wiadomo Chiny są kolebką nieskończonej ilości odkryć i wynalazków. Jak powiedział kiedyś Charlie Chaplin:

Najmądrzejszy naród na świecie to niewątpliwie Chińczycy. Wynaleźli druk – ale nie gazety, proch – ale tylko do sztucznych ogni, wynaleźli wreszcie kompas – ale powstrzymali się przed odkryciem Ameryki.

Szczęśliwie, nic jednak nie powstrzymało ich przed odkryciem jednego z najcenniejszych elementów światowego wzornictwa, a zarazem nieodłącznego wyposażenia każdej jadalni i kuchni, a mianowicie porcelany.

Na dobry początek

Jak mówi legenda, to właśnie chiński rzemieślnik, zajmujący się na co dzień wyplataniem koszyków, postanowił pewnego dnia obkleić wiklinowy szkielet gliną i poddać ją działaniu ognia. Efekt był zaskakujący. Co prawda, wiklinowa konstrukcja spaliła się, ale glina zamieniła się w twardą skorupę, otwierając zupełnie nowy rozdział w historii światowego dziedzictwa.

Od momentu wynalezienia koła garncarskiego, rzemieślnicy nie musieli już polegać na przygotowanych wcześniej szkieletach i z zapałem oddali się formowaniu naczyń o zupełnie nowych kształtach i rozmiarach. Już od VII wieku n.e., wypalano pierwsze białe naczynia określane mianem porcelanowych. W procesie wypalania mieszanki glinu w temperaturze ponad 1280 stopni Celsiusza, powstawał materiał, który choć był na wpół przezroczysty, nie przepuszczał wody. Chińczycy zachwycili się swoim wynalazkiem, a porcelanowe misy i wazy szturmem zdobyły najbogatsze dwory i pałace w kraju.

Na cesarskim dworze

Przemysł porcelanowy w Chinach rozwijał się wyjątkowo prężnie, przyczyniając się do powstania ponad setki manufaktur, które zaopatrywały gospodarstwa domowe bogaczy w naczynia codziennego użytku, świątynie w kultowe przedmioty i wreszcie cesarskie pałace we wszystko to, czego zażyczyli sobie ich władcy. Tytuł Chińskiej Stolicy Porcelany za panowania dynastii Yuan zyskała sobie manufaktura Jingdezhen, a jej wyroby stały się wzorami artystycznego kunsztu, techniki i piękna. „Złoty Wiek” porcelany w Chinach przypadł natomiast w okresie panowania dynastii Qing (1644-1911), kiedy to nowe techniki malarstwa naszkliwnego doprowadziły do powstania niespotykanych dotąd kolorów i wzorów naczyń. Z tego okresu pochodzą między innymi słynne wazy, które w popkulturze często wykorzystywane są jako element bardzo bogatych, eleganckich wnętrz.

Porcella w Europie

Europejczycy również nie oparli się urokowi chińskiej porcelany, a pierwszym, który zachwycił się jej subtelnym pięknem był podróżnik, Marco Polo, który w 1298 roku, po wyprawie do Chin, wspomniał w swoim pamiętniku o naczyniu, które określił słowem 'porcella', oznaczającym po włosku lśniącą muszlę. Termin ten przyjął się w Europie dopiero w XVI wieku, ale już dwieście lat później, za sprawą Portugalczyka Vasco da Gamy, który odkrył drogę morską do Indii, porcelana, wraz z przyprawami i jedwabiem zawitała do europejskich portów. Chociaż jej cena przewyższała nawet cenę srebra, wyroby porcelanowe szybko zyskały sobie uznanie i podziw wśród najmożniejszych.

Nie bez znaczenia

Porcelana już od samych początków swojego istnienia była wyznacznikiem statusu społecznego. Porcelanowe wyroby gromadzone były w związku z tym wyjątkowo pieczołowicie na dworach chińskich i japońskich cesarzy, a z czasem stały się nawet swego rodzaju walutą. Za pośrednictwem porcelany zdobywano na przykład urzędowe stanowiska administracyjne. Również w Europie bogate rody i królewskie dwory, nie oparły się modzie na porcelanowe cacka, którymi zamożni monarchowie i magnaci pragnęli pochwalić się przed sąsiadami. W efekcie, w najbardziej znaczących posiadłościach powstały nawet specjalne pomieszczenia zwane „porcelanowymi gabinetami”, w których gromadzone były najcenniejsze zbiory.

W poszukiwaniu receptury...

Nic więc dziwnego, że europejscy uczeni przez wiele lat próbowali odkryć tajemnicę wytwarzania tej szczególnej odmiany ceramiki. Nie było to jednak tak łatwe, jak mogłoby się wydawać, gdyż Chińczycy pilnie strzegli swojego sekretu. Pierwszy raz udało się to dopiero francuskim alchemikom epoki renesansu w 1560 roku we Florencji. Powstała wtedy tak zwana porcelana medycejska, od nazwiska panującego aktualnie na dworze Francesco Maria de Medici. W 1670 roku powstała porcelana frytowa, której najsłynniejszym przykładem, a zarazem jednym z niewielu zachowanych do tej pory przedmiotów tego rodzaju, jest noszące malunek herbu rajcy, naczynie do musztardy. Oba wynalezione jak dotąd w Europie rodzaje porcelany były jednak odmianami porcelany miękkiej. Pierwsza europejska porcelana twarda - kaolinowa, powstała dopiero w 1709 roku w Dreźnie, a jej przypadkowym odkrywcą, został, alchemik szukający sposobu na przemienienie metalu w złoto, Johan Fryderyk Boetgger. W 1745, Anglik Thomas Fry wynalazł jeszcze jedna odmianę, porcelanę kostną, produkowaną ze spopielonych kości bydła (stąd popularna nazwa bone china), skalenia i kaolinu. Porcelana ta wyróżnia się wysokim poziomem bieli i przejrzystością i jest produkowana aż do dziś, a robi się z niej m.in. białe filiżanki.

Z laboratorium do Miśni i Limoges

August II Mocny, który głęboko wierzył w umiejętności Boetggera i otoczył go swoja opieką, nie dostał tego, czego oczekiwał. Produkcja złota nie powiodła się. Kiedy jednak alchemik obdarował go porcelaną, nazywaną początkowo „białym złotem”, a następnie „porcelana saską”, król był pod takim wrażeniem, że przeniósł laboratorium z Drezna do Miśni, gdzie wkrótce powstała najsłynniejsza europejska manufaktura porcelany miśnieńskiej. W drugiej połowie XVIII wieku powstał również słynny ośrodek twardej porcelany w Limoges, którego wyroby ceni się na całym świecie za doskonałą jakość i wyjątkowe wzornictwo. W Limoges mieści się również muzeum porcelany, mogące poszczycić się najpiękniejszymi zbiorami na świecie.

Z kolei pierwsza polska manufaktura porcelany powstała w Korcu (należącym dziś do Ukrainy) w 1784 roku. Chociaż nie działała długo (zaledwie do 1832 roku), położyła podwaliny pod wielką polską miłość do porcelany, która zaowocowała wieloma innymi zakładami w całym kraju. Niektóre z nich, takie jak słynny Ćmielów, którego początki sięgają 1790 roku, czy Kristoff działają do dziś i cieszą swoimi pięknymi wyrobami, m.in. filiżankami czy talerzami, oczy kolejnych pokoleń. 

Nie tylko zastawa

Porcelana, służyła i służy nie tylko do wyrobu klasycznych naczyń i zastawy stołowej, ale również innych przedmiotów, takich jak figurki, ozdoby kominkowe i ozdoby stołu, płytki czy ceramika łazienkowa. W czasach chińskiej świetności porcelanowe naczynia były także używane jako instrumenty muzyczne. Należy przy tym pamiętać, że jedynie porcelana najwyższej jakości wydaje czysty i donośny dźwięk. Chińczycy wykorzystywali również porcelanowe filiżanki jako narzędzia do hazardu. Gracze napełniali porcelanowe czarki herbatą, a zwycięzcą zostawał ten, z którego naczynia herbata wyparowała ostatnia. Kluczem do sukcesu była grubość ścianek – porcelana o cienkich ściankach, trzyma ciepło, przez co napój paruje wolniej, oraz kolor - filiżanka, której biel była czystsza, lepiej odbijała światło słoneczne i zapobiegała nagrzewaniu się naczynia.

Pozytywne uzależnienie

Wspomniany już August II Mocny powiedział kiedyś, że

z porcelaną jest jak z pomarańczami – jeśli zachoruje się na jedno lub drugie, nigdy nie ma się tego dosyć i chce się zawsze mieć więcej.

Bez wahania można więc stwierdzić, że miłość do porcelany uzależnia i jest to uczucie, które warto w sobie pielęgnować.