Kamionka, fajans, porcelana - przewodnik po rodzajach ceramiki

Wycieczka w daleką przeszłość

Ceramika

oznacza wyroby z wypalonej gliny. Pierwsze ślady przedmiotów ceramicznych datuje się na 13 tysięcy lat p.n.e! Używana dziś nazwa wywodzi się ze starożytnej Grecji i pochodzi od słowa κέραμος (keramos – ziemia, glina), a dokładniej od jego pochodnej, keramikos. Historia ceramiki jest więc tak naprawdę historią ludzkiej cywilizacji i nic dziwnego, że do dziś formy wyrobów ceramicznych nawiązują do kultury i opowiadają dzieje społeczeństw, które je tworzą, stając się świadkami swoich czasów.

Na ziemiach naszych przodków ceramika pojawiła się ok. 7,5 tysiąca lat temu. Wraz z rozwojem techniki pojawiały się nowe zastosowania dla ceramiki: już nie tylko naczynia do przechowywania żywności czy te wykorzystywane do pogrzebów, ale także wazy i kafelki. Gdy Marco Polo przywiózł ze swojej wyprawy wieści o porcelanie, Europa dostała białej (dosłownie!) gorączki: wszyscy próbowali odkryć sekret najdelikatniejszej i najbielszej ceramiki, jaką kiedykolwiek widział Stary Kontynent. Tę fascynującą historię opisujemy w Magazynie: Porcelana. Sekret pilnie strzeżony.

Rodzaje ceramiki

Przez tysiące lat ceramika przebyła długą drogę na współczesne stoły. Nazwiemy tak więc i delikatne, porcelanowe filiżanki, i masywne, chropowate talerze z kamionki. Jakich rodzajów ceramiki używamy współcześnie? Jakie mają właściwości i czym się od siebie różnią? Do rodzajów ceramiki, z którymi możesz mieć do czynienia na co dzień, zaliczają się:

• porcelana
• fajans
• kamionka
• porcelit
• terakota

Porcelana

Porcelana powstaje z mieszanki kwarcu, skalenia i najważniejszego składnika – glinki kaolinowej, nazwanej tak na cześć wzgórza Gaoling w Chinach, skąd wydobywano glinę używaną przez Państwo Środka do produkcji porcelany. Porcelana może być cieniutka jak kartka papieru i podobnie jak ona przepuszcza światło, jest delikatna i krucha, a równocześnie niezwykle wytrzymała i odporna na wysokie temperatury. Z tego powodu jest też najdroższa, jednak piękna porcelanowa zastawa stołowa to inwestycja na lata! Porcelanowe talerze i misy to też najlepszy wybór na eleganckie obiady, świętowanie ważnych wydarzeń czy romantyczne kolacje.

Fajans

Chociaż na pierwszy rzut oka wygląda jak porcelana, trudno nie oprzeć się wrażeniu, że jest jej brzydszym bratem. Fajans wytwarza się z tej samej mieszanki gliny, jednak o niższej jakości, stąd też niższa klasa gotowych naczyń. W przeciwieństwie do porcelany, nie przepuszcza światła, jest grubszy i masywniejszy. Nie ma też takich samych właściwości: nawet nieszkliwiona porcelana nie przesiąka wodą, w przeciwieństwie do fajansu, który z tego powodu zawsze jest pokryty szkliwem. Glazura ma jeszcze jedno zadanie – wyrównać i poprawić kolor, by bardziej przypominał porcelanową biel.

Porcelit

Z wyglądu, podobnie jak fajans, udanie imituje porcelanę, jednak jest produktem niskiej jakości, masywnym i nieprzepuszczającym światła. Ma zbliżone właściwości termiczne, dlatego robi się z niego naczynia do zapiekania. Przede wszystkim jednak porcelit wykorzystuje się w łazience – to z niego powstają choćby muszle klozetowe czy umywalki.

Kamionka

Powstaje z gliny, szamotu i piasku kwarcowego. Naczynia wykonane z kamionki są wyjątkowo odporne na działanie kwasów, dlatego można używać jej do kiszenia. Ze względu na wyjątkową wytrzymałość z kamionki często wytwarza się np. płytki podłogowe. Naczynia wykonane z kamionki często przypominają płaskie talerze sprzed wieków, dlatego chętnie sięgają po nie miłośnicy rustykalnego stylu. Niektórzy producenci jeszcze podkreślają ten efekt, tworząc ręcznie robione, nieregularne, jedyne w swoim rodzaju ceramiczne kubki czy talerze, zachwycające swoją surowością, a równocześnie wnoszące do wnętrza przytulny klimat.

Rodzaje porcelany

Jeśli zdecydujesz się na porcelanową zastawę stołową, powinieneś wiedzieć, że wśród porcelany też występują różne typy. Podstawowym podziałem jest ten na porcelanę twardą i miękką. Obie robi się z kaolinu, kwarcu i skalenia, jednak proporcje są różne.

Porcelana twarda

Współcześnie do twardej porcelany wykorzystuje się proporcje: 40-60% kaolinu, 20–30% kwarcu i 20–30% skalenia, a wypala się ją w temperaturze 1350°C-1460°C. Większość porcelany produkowanej w Europie zalicza się właśnie do tego rodzaju, dlatego jest duża szansa, że większość przedmiotów z porcelany, jakie masz w domu, zrobiono z twardej porcelany. Taka porcelana jest gładka, cienka, wytrzymała i odporna na wysokie temperatury. Do jej barwienia używa się zaledwie kilku barwników, dlatego nie będzie ozdobiona wielobarwnymi ornamentami. 

Porcelana miękka

Porcelanę miękką robi się z kaolinu, kwarcu i skalenia w proporcjach: 25–40%, 30–35%, 25–40%. Wypala się ją w niższej temperaturze niż porcelanę twardą, dlatego może być bogato zdobiona, ponieważ większość farb podszkliwnych wytrzymuje obróbkę cieplną w temperaturze 1280°C-1320°C, a kolory pozostają żywe przez długie lata. Chińska porcelana to w większości właśnie porcelana miękka. Łatwo ją rozpoznać, ponieważ jest wyjątkowo cieniutka i delikatna, a równocześnie wytrzymała. Pod światło wydaje się wręcz przezroczysta. Jeśli masz w domu filiżanki z miękkiej porcelany, troszcz się o nie jak o największy skarb – miękka porcelana to najcenniejszy i najbardziej wyrafinowany materiał, z jakiego robi się naczynia. Picie herbaty czy kawy z takich filiżanek to niezwykła przyjemność także dla oczu! 

Porcelana kostna (bone china)

Najsłynniejszym rodzajem miękkiej porcelany jest porcelana kostna, wynaleziona przez Anglików 200 lat temu. Jej produkcja wymaga wysokich standardów technologicznych oraz specjalnego know-how, jednak efekt jest tego wart: porcelana kostna uważana jest za najpiękniejszy rodzaj porcelany, jest też najdroższa, dlatego robi się z niej m.in. zastawę stołową: filiżanki do kawy czy filiżanki do herbaty.

Jak sama nazwa wskazuje, porcelana kostna jest porcelaną z wysoką zawartością pyłu kostnego. Na szczęście powstaje coraz więcej wysokogatunkowej porcelany, która przypomina kostną, jednak produkuje się ją bez udziału mączki zwierzęcej – taką porcelanę znaleźć można m.in. w ofercie firmy Ćmielów.

Powierzchnia porcelany kostnej jest praktycznie całkowicie szklista, bez najmniejszych porowatości oraz ma najwyższy współczynnik białości. Wyróżnia ją:

• najwyższa białość
• delikatny połysk
• wysoki współczynnik transparentności

jak również cechy ułatwiające użytkowanie:

• wysoka trwałość oraz odporność mechaniczna
• możliwość mycia w zmywarce
• bezpieczne użytkowanie w kuchenkach mikrofalowych (poza porcelaną ze złotymi dekoracjami)